Przejdź do menu głównego
Przejdź do treści

A-

A+

Strona główna
Oneg Szabat
Biogramy członków grupy Oneg Szabat

Biogramy członków grupy Oneg Szabat

Ta historia zaczęła się w sobotę. Jesienią 1940 roku grupa kilkudziesięciu osób żyjących w getcie warszawskim zaczęła się regularnie spotykać, aby zbierać i opracowywać szeroko pojętą dokumentację losów polskich Żydów pod okupacją niemiecką. W tym czasie nie wiedzieli jeszcze, że nasilające się prześladowania przerodzą się w masową eksterminację ich narodu, a praca, której się podjęli, stanie się najważniejszym świadectwem Zagłady. Spotykali się w soboty, dlatego też przyjęli nazwę Oneg Szabat, co w języku hebrajskim oznacza radość soboty. Poznaj biografie członków grupy – twórców Podziemnego Archiwum Getta Warszawy.

Emanuel Ringelblum

Człowiek, od którego wszystko się zaczęło. Emanuel Ringelblum urodził się w 1900 r. w Buczaczu w Galicji, w tradycyjnej, drobnomieszczańskiej rodzinie żydowskiej. Jego ojciec był kupcem zbożowym. W 1920 r. Ringelblum zdał z odznaczeniem egzamin dojrzałości w gimnazjum w Nowym Sączu. W 1922 r. rozpoczął studia historyczne na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie w 1927 r. uzyskał doktorat na podstawie rozprawy: „Żydzi w Warszawie od czasów najdawniejszych do 1527 r.”.

Rachela Auerbach

Jedna z trojga ocalałych twórców Archiwum. Dziennikarka, pisarka i tłumaczka. Od połowy 1941 roku należała do Oneg Szabat i współtworzyła dokumentację.

Jeden z najważniejszych członków Oneg Szabat. Jako pierwszy sekretarz Archiwum prowadził ewidencję materiałów i autorów. Po wojnie zainicjował poszukiwania Archiwum.

Żona Hersza Wassera. Współorganizatorka i współuczestniczka poszukiwań Archiwum. W Oneg Szabat zajmowała się kopiowaniem dokumentów. Była też autorką wielu wywiadów. Razem z mężem wyskoczyła z pociągu jadącego do Treblinki. Po wojnie wyjechała do Izraela.

Nachum Grzywacz

Był uczniem chederu, przed wojną terminował w warsztacie krawieckim i pracował w drukarni. Działał w lewicowej młodzieżówce, a także drukował nielegalną gazetę „Jugnt Ruf”. Pracował w kuchni dziecięcej w szkole przy ulicy Nowolipki 68. Był jedną z trzech osób, które ukryły pierwszą część Archiwum.

Autor poruszającego testamentu, który dołączył do zakopywanej pierwszej części Archiwum. Uczył się w szkole im. Borochowa i działał w młodzieżówce partii Poalej Syjon-Lewica „Jungbor”. W getcie pracował jako robotnik oraz w kuchni dziecięcej w szkole przy ulicy Nowolipki 68. Był jedną z trzech osób, które ukryły pierwszą część Archiwum.

Izrael Lichtensztajn

Nauczyciel, dyrektor żydowskiej szkoły przy Nowolipkach 68. Był odpowiedzialny za przechowywanie materiałów Oneg Szabat – wraz z dwoma młodymi pomocnikami ukrył pierwszą część Archiwum. Prawdopodobnie uczestniczył również w ukrywaniu drugiej.

Była artystką, malarką, absolwentką warszawskiej ASP. Miała na koncie kilka wystaw. Podczas wojny pracowała jako nauczycielka rysunku w szkole przy ulicy Nowolipki 68. Swoje prace przekazała do Archiwum Getta, dzięki czemu ocalały.

Menachem Mendel Kohn

Był zamożnym kupcem. To dzięki jego pomocy finansowej Oneg Szabat mogło działać. Podczas akcji wysiedleńczej w getcie napisał dziennik.

Eliasz Gutkowski

Historyk, nauczyciel, literat. Oddany działacz partii Poalej Syjon-Prawica. W getcie warszawskim m.in. nauczał historii Żydów w podziemnym gimnazjum. Jeden z najbliższych współpracowników Ringelbluma, drugi sekretarz Archiwum.

Był kupcem i współzałożycielem Żydowskiego Instytutu Naukowego w Wilnie. Wspierał finansowo działania Oneg Szabat, a także zakup broni dla Żydowskiej Organizacji Bojowej. W getcie należał do Zakładu Zaopatrywania Dzielnicy Żydowskiej i działał w Podziemnej Żydowskiej Organizacji Kulturalnej IKOR.

Szyja Rabinowicz

Przed wojną był właścicielem wytwórni dachówek. Znaczną część zysków przekazywał na wspieranie kultury żydowskiej, m.in. instytutu JIWO. W getcie brał czynny udział w pracach Oneg Szabat, był także nieformalnym łącznikiem między Oneg Szabat a Bundem. Po śmierci żony i młodszej córki w 1943 r. próbował się ocalić kupując fałszywy paszport do jednego z krajów Ameryki Południowej.

Daniel Fligelman

Student, uchodźca z Aleksandrowa Kujawskiego. Spisał, opracował i kopiował relacje o prześladowaniach w gettach, na Kresach, w obozach pracy. Jego pisma wyróżniało „zjadliwe poczucie humoru”.

Gustawa Jarecka

Pisarka. Tworzyła w języku polskim. W getcie pracowała w Radzie Żydowskiej i kopiowała jej dokumenty dla Oneg Szabat. Autorka słynnego tekstu „Ostatnim etapem przesiedlenia jest śmierć”.

Mordechaj Szwarcbard

Jeden z najbardziej pracowitych członków grupy, jego rękopisy pojawiają się w ok. 170 dokumentach Archiwum. Szwarcbard był aktywnym działaczem Poalej Syjon-Lewicy, w Oneg Szabat przeprowadzał wywiady z uchodźcami; napisał wiele raportów, sporządzał również kopie dokumentów, m.in. notatek Emanuela Ringelbluma.

Spisywał i opracowywał relacje. Prowadził również dziennik, który stanowi bezcenne świadectwo przebiegu akcji likwidacyjnej i walk w styczniu 1943 r. Podczas powstania w getcie walczył w oddziale bojowym Hersza Berlińskiego.

Nechemiasz Tytelman

Działacz Poalej Syjon-Lewicy, współzałożyciel klubu sportowego „Sztern“ („Gwiazda“). Najważniejszym wkładem Tytelmana w prace Oneg Szabat było zbieranie materiałów dotyczących folkloru getta warszawskiego, w tym dowcipów, anegdot, popularnych piosenek ulicznych.

Perec Opoczyński

Dziennikarz, któremu w getcie udało mu się zdobyć posadę listonosza. Codzienna wędrówka po ulicach zamkniętej dzielnicy i obserwacja koszmaru egzystencji jej mieszkańców stały się podstawą serii drobiazgowych reportaży, które przekazywał do Archiwum Ringelbluma.

Ekonomista, absolwent Uniwersytetu Wiedeńskiego. Na potrzeby Archiwum stworzył wiele opracowań o życiu gospodarczym w getcie oraz analiz statystyczno-demograficznych, kopiował także dokumenty Rady Żydowskiej.

Menachem Linder

Utalentowany naukowiec, całą duszą oddany rozwojowi kultury żydowskiej, założyciel Żydowskiej Organizacji Kulturalnej JIKOR. Zbierał materiały dotyczące gospodarki getta i przygotował część ekonomiczną głównego opracowania Oneg Szabat – „Dwa i pół roku wojny”.

Natan Koniński

Uchodźca z Koszalina. W Archiwum Ringelbluma zachowały się liczne opracowania jego autorstwa, m.in. „Oblicze dziecka żydowskiego”, w którym opisał los żydowskich dzieci w czasie okupacji. Był również kopistą – ogółem zachowało się 27 tekstów spisanych jego ręką. Prawie nic nie wiemy o losach Konińskiego, nieznane pozostają również okoliczności jego śmierci.

Był nauczycielem w warszawskim żydowskim gimnazjum Jehudyja, historykiem i działaczem syjonistycznym. W getcie pracował w Żydowskiej Samopomocy Społecznej. Prowadził dziennik, przeprowadzał wywiady z uciekinierami z Treblinki.

Od młodości działacz Haszomer Hacair – syjonistycznej organizacji młodzieżowej, autor książki o działalności tej organizacji, współzałożyciel kibucu w Żarkach pod Częstochową. W czasie wojny działacz ruchu oporu, członek komendy Żydowskiej Organizacji Bojowej.

Szymon Huberband

Był rabinem i historykiem. W getcie kierował sektorem religijnym Żydowskiej Samopomocy Społecznej. Dla Oneg Szabat stworzył wiele opracowań o życiu religijnym Żydów w czasie wojny.

Dziennikarz, redaktor gazet ruchu młodzieżowego, członek pierwszej komendy Żydowskiej Organizacji Bojowej. W Oneg Szabat zbierał wywiady.

Eliezer Lipe Bloch

Jego zdolności organizacyjne były bezcenne dla powodzenia projektu „Dwa i pół roku wojny". Zdobywał żywność i ubrania dla nędzarzy w getcie oraz pieniądze dla Żydowskiej Organizacji Bojowej. Schwytany przez Niemców, mimo możliwości ucieczki z obozu pracy, postanowił pozostać ze swoimi towarzyszami aż do śmierci.

Henryka Łazowertówna

Poetka, pisarka i tłumaczka. Po wybuchu wojny zaangażowała się w pracę społeczną, m.in. w działalność organizacji charytatywnej CENTOS, przygotowywała materiały propagandowe w Żydowskiej Samopomocy Społecznej. Dla Oneg Szabat pisała historię najuboższych i najsłabszych mieszkańców getta – ukazywała losy i walkę o przetrwanie poszczególnych żydowskich rodzin.

Bernard Kampelmacher

Nauczyciel i społecznik. W Archiwum Ringelbluma zachowało się kilkanaście szkiców jego autorstwa dotyczących historii Żydów w Grodzisku Mazowieckim oraz wybranych miejscowości powiatu sochaczewskiego: Podkowy Leśnej, Wiskitek i Sochaczewa. Włączał się również w próby poprawy fatalnej sytuacji szkolnictwa w getcie warszawskim.

Aleksander Landau

Inżynier. W getcie prowadził przedsiębiorstwo drzewne Ostdeutsche Bautischlerei Werkstätte (OBW). Działał w Żydowskiej Samopomocy Społecznej. Wspierał Oneg Szabat. Jego fabryka była miejscem schronienia dla intelektualistów w czasie wielkiej akcji wysiedleńczej.

Nauczyciel i dziennikarz „Fołkscajtung”, działacz Bundu. Bliski współpracownik Oneg Szabat, autor reportażu pod tytułem „Odejście Lejba Dembkowskiego”, kopista. Urzędnik Centralnej Komisji Patronatów.

Salomea Ostrowska

Jej losy są mało znane. Dla Oneg Szabat przeprowadzała wywiady, opracowywała je i spisywała bardzo charakterystycznym, starannym pismem. Dzięki niej zachowały się bezpośrednie relacje byłych więźniów obozu dla przesiedleńców w Pomiechówku.

Szmuel Szajnkinder

W młodości był piłkarzem, a później dziennikarzem sportowym. Żołnierz kampanii wrześniowej, jeniec wojenny, powrócił do Warszawy w listopadzie 1939 roku i pracował w punkcie rozdawnictwa suchych produktów, a następnie w Wydziale Kuchen Ludowych Żydowskiej Samopomocy Społecznej. Dla Oneg Szabat opracował relacje byłych żołnierzy i jeńców, sam napisał także dwa dzienniki i utwory literackie.

Cecylia Słapakowa

Urodzona w Wilnie tłumaczka, przeprowadziła w 1942 roku rozmowy z 17 Żydówkami z różnych grup społecznych i zawodowych. To niezwykle cenne źródło badań życia w getcie warszawskim nie tylko pokazuje zmianę społecznej roli kobiet, jaka zaszła w czasie wojny, ale przede wszystkim jest pochwałą ich umiejętności przystosowania się, odwagi i poświęcenia.

Icchak Giterman

Warszawiak, działacz społeczny, już podczas I wojny światowej organizował pomoc dla ofiar. Po wybuchu wojny wyjechał do Wilna, gdzie organizował pomoc dla uchodźców z zachodniej Polski. Internowany przez Niemców w Sztokholmie, wrócił do Warszawy w kwietniu 1940 roku. Dalej pracował w biurze Jointu i wspierał finansowo Oneg Szabat.

Jakub Zylberberg

Filozof, pedagog i nauczyciel związany z lewicą. Do Archiwum przekazywał teksty o szkolnictwie pisane przez różnych autorów. Największym jego autorskim wkładem w zbiory Archiwum było napisane w jidysz wnikliwe studium o wojennych losach nauczycieli i młodzieży z żydowskich szkół w Warszawie.

Nie wiemy nic o przeszło 30 innych dzielnych osobach, które w warszawskim getcie pracowały na rzecz Oneg Szabat. Choć nie znamy ich z imienia ani nazwiska, ich wysiłek nie poszedł na marne. Mają niepodważalny wkład w ratowanie pamięci o zagładzie Żydów.

© Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma