Aktualności

Mordechaj Szwarcbard urodził się w 1896 r. w Łodzi. Przed wojną był w Komitecie Centralnym łódzkiej Poalej Syjon-Lewicy. Aresztowany kilka razy przez polskie władze, zyskał reputację doskonałego mówcy i twardego bojownika. W opublikowanych po wojnie wspomnieniach Jakub Kener, weteran Poalej Syjon-Lewicy, nazwał Mordechaja Szwarcbarda jednym z najinteligentniejszych przywódców żydowskiego ruchu robotniczego w Polsce. [1] Na przełomie 1939/1940 roku, po uwolnieniu z obozu pracy, Szwarcbard wyjechał z Łodzi do Warszawy. Kontynuował pracę dla partii i kierował jedną z partyjnych kuchni ludowych dla wygnańców z Łodzi.

W Oneg Szabat przeprowadzał wywiady z uchodźcami; napisał wiele raportów, szczególnie na temat warunków panujących w różnych obozach pracy w 1940 i 1941 roku, sporządzał również kopie dokumentów, m.in. notatek Emanuela Ringelbluma.

Jego najważniejszym wkładem w dzieło Archiwum są jego własne, pisane głównie w jidysz, dzienniki i kroniki zatytułowane „Aktualności” i obejmujące okres od grudnia 1939 do czerwca 1941 r. Przedstawiał w nich wstrząsające obrazy życia codziennego Żydów na terenie całej okupowanej Polski, przede wszystkim w Łodzi i getcie warszawskim – głód, prześladowania, łapanie do obozów pracy, szmugiel, ale też dowcipy i plotki krążące po getcie. Szwarcbard napisał szczegółową kronikę pierwszych dni niemieckiej okupacji w Łodzi, gdzie Niemcy 22 razy łapali go do pracy przymusowej. Kontynuował kronikę po przybyciu do Warszawy, po czym przestał w 1942 roku. Przywoływał też sytuacje z innych miast, m.in. Kalisza, Łodzi (m.in. relacja łódzkiego rabina Trajstmana) i Wielunia.

Dziennik: 27 grudnia 1939 r. o godzinie trzeciej po południu zostałem z grupą Żydów złapany na ulicy i odprowadzony na stację kaliską. Tam natrafiliśmy na kolejną grupę i razem poszliśmy do Karolewa, stacji przed Łodzią. Kiedy doszliśmy do Karolewa, wsadzili nas do wagonów przygotowanych dla przesiedleńców z Galicji. Czekając na Niemców, którzy jechali do domu, zabawiali się z nami. Dowodziły nami oddziały pomocnicze SS. [2]

Szwarcbard zginął prawdopodobnie w Treblince w 1942 roku razem z żoną Miriam i synem Danielem podczas wielkiej akcji likwidacyjnej w 1942 r.

Autor: Anna Majchrowska

Przypisy:

[1] Samuel D. Kassow, Kto napisze naszą historię?, Wyd. ŻIH, Warszawa 2017, s. 319.

[2] Archiwum Ringelbluma, Dzienniki z getta warszawskiego, tom 23, opr. Katarzyna Person, Zofia Trębacz, Michał Trębacz, WUW, Warszawa 2015, s. 209.

Bibliografia:

Archiwum Ringelbluma, Relacje z Kresów, tom 3, opr. Andrzej Żbikowski, ŻIH, Warszawa 2000.

Archiwum Ringelbluma, Tereny wcielone do Rzeszy: Okręg Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie, rejencja ciechanowska, Górny Śląsk, tom 8, opr. Magdalena Siek, WUW, Warszawa 2012.

Archiwum Ringelbluma, Losy Żydów łódzkich (1939-1942), tom 10, opr. Monika Polit, WUW, Warszawa 2013.

Archiwum Ringelbluma, Dzienniki z getta warszawskiego, tom 23, opr. Katarzyna Person, Zofia Trębacz, Michał Trębacz, WUW, Warszawa 2015.

Archiwum Ringelbluma, Obozy pracy przymusowej, tom 24, opr. Marta Janczewska, WUW, Warszawa 2015.

Samuel D. Kassow, Kto napisze naszą historię?, Wyd. ŻIH, Warszawa 2017.