Aktualności

Medal Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata. Zbiory ŻIH

„Okazało się później, że ostrzeżenie i pomoc Romańskiej nadeszły dosłownie w ostatniej chwili, bo niespełna w godzinę później Niemcy obstawili Ghetto i dnia tego wywieźli z Radziechowa wszystkich Żydów do lasów pokaczewskich [właśc. pukaczowskich – red.], gdzie ich wymordowano” – wspominał Izydor Zwerling.

„Przed ostateczną deportacją Żydów z Radziechowa, kierownik tamtejszej piekarni, niejaki Cybulski, prosił mnie i moją znajomą – nieżyjącą już obywatelkę Jaśkiewicz – przechowanie u siebie obywatela Zwerlinga Izydora, pracującego w tej piekarni. Ja i Józefa Jaśkiewicz po wzajemnym porozumieniu się zgodziłyśmy się na tę prośbę, gdyż ludzie narodowości żydowskiej znajdowali się wówczas w sytuacji bez wyjścia i bez pomocy Polaków skazani byli na pewną zagładę” – pisała Celina Romańska z Pyskowic w oświadczeniu złożonym w 1964 r. w Archiwum ŻIH. Radziechów to miasto, obecnie w obwodzie lwowskim Ukrainy, przed wojną należące do Polski. Romańska była nauczycielką szkoły podstawowej, Jaśkiewicz – krawczynią.

„W domu, w którym ja mieszkałam, znajdował się pod podłogą schron, który służył ob. Zwerlingowi za schronienie. Pomiędzy mną a Józefą Jaśkiewicz ułożyliśmy podział czynności związanych z przechowywaniem ob. Zwerlinga, w ten sposób, że Jaśkiewicz pracując zawodowo jako krawczyni zdobywała środki na utrzymanie, ja natomiast prowadziłam gospodarstwo domowe, starałam się o zdobycie żywności i pilnowałam, aby o przechowaniu ob. Zwerlinga nie dowiedział się ktoś niepowołany. Zbierałam również informacje o zamierzanych akcjach Niemców, aby nie dać się zaskoczyć niespodziewanym najściem Niemców”.

„Niemcy, chcąc wyłapać ukrywających się Żydów, urządzali komisyjne oględziny mieszkań i sprawdzali ilości zamieszkałych osób. (…) Pewnego razu przyszli do nas rzekomo szukać swoich kolegów. Ob. Zwerling znajdował się w tym czasie w kuchni i spożywał posiłek. Dosłownie w ostatniej chwili wyskoczył na stryszek i tam się ukrył, a myśmy zdrętwiały z przerażenia”.

Izydor Zwerling ukrywał się z pomocą Polek od listopada 1942 r. do wkroczenia Armii Czerwonej w lipcu 1944 r. Uratowanie życia Zwerlingowi obie kobiety przypłaciły poważnymi problemami zdrowotnymi, związanymi z życiem w nieustannym napięciu. Józefa Jaśkiewicz, po mężu Pawłucka, po długiej chorobie zmarła przedwcześnie w 1958 r., a Celina Romańska musiała przejść na rentę.

Historię przeżycia Zwerlinga znamy w dużej mierze dzięki relacjom i oświadczeniom, złożonym przez ratowanego i ratujące w Żydowskim Instytucie Historycznym. Stały się one podstawą procesu nadania tytułu Sprawiedliwych.

„Tym bohaterskim kobietom, Celinie Romańskiej i Józefie Pawłuckiej (Jaśkiewicz) zawdzięczam życie. Kobiety te, kierując się humanizmem dla ratowania mojego życia, narażały bezinteresownie własne życie” – pisał Zwerling.

Przeczytaj relacje na portalu DELET:

Relacje Celiny Romańskiej i Izydora Zwerlinga (źródła cytatów w artykule)

Oświadczenie Celiny Romańskiej i Józefy Pawłuckiej

Druga relacja Izydora Zwerlinga

Adres Celiny Romańskiej z 1964 r.:

Romańska Celina

Pyskowice powiat Gliwice

Ul. Traugutta 2a

Dom Nauczyciela

Adres Celiny Romańskiej z 1958 r.:

Gliwice, ul. Brzozowa nr 20/2

Adres Józefy Pawłuckiej z 1958 r.:

Wrocław, ul. Zegadłowicza 2/2

_____

6 marca obchodzimy Europejski Dzień Pamięci o Sprawiedliwych – osobach, które w XX i XXI wieku sprzeciwiały się reżimom totalitarnym.

Wspominamy szczególnie Sprawiedliwych wśród Narodów Świata, czyli tych, którzy ratowali Żydów w okupowanej przez nazistowskie Niemcy Europie. Żydowski Instytut Historyczny pomagał w uznaniu dokonań wielu osób spośród uhonorowanych przez Instytut Yad Vashem. Według YV, w 2021 roku wśród 27 921 Sprawiedliwych było aż 7 177 osób z Polski – więcej niż z jakiegokolwiek innego kraju.

_____

Cytaty w artykule pochodzą z relacji z Archiwum ŻIH. Poprawiono pisownię i interpunkcję.