Aktualności

Mapa obszaru byłego getta warszawskiego włączonego od października 2021 r. do gminnej ewidencji zabytków. Źródło: UM Warszawa

"Nowa karta adresowa GEZ obejmuje obszar 164 ha z terenu dwóch dzielnic – Woli i Śródmieścia. Granice uwzględniły cały teren, jaki zajmowało tzw. getto szczątkowe (czyli z momentu powstania w 1943 r.) oraz szopy Toebbensa przy ul. Prostej. W ewidencji znalazło się to, czego nie widać, czyli całe podziemne, nieistniejące już na powierzchni miasto. Piwnice, schrony, skrytki, tajemne przejścia, a wraz z nimi to, co tam pozostało. Świadectwa dawnej, wcale nie tak odległej kultury żydowskiej Warszawy" – napisał na Facebooku stołeczny konserwator zabytków Michał Krasucki.

Od 2017 r. archeolodzy z Biura Stołecznego Konserwatora Zabytków, którym pomagali eksperci z ŻIH, a także Muzeum Historii Żydów Polskich Polin, Centrum Badań nad Zagładą Żydów Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, Muzeum Getta Warszawskiego, Gminy Wyznaniowej Żydowskiej, Państwowego Muzeum Archeologicznego, Muzeum Warszawy oraz Stowarzyszenia Naukowego Archeologów Polskich Oddział w Warszawie, prowadzą badania na terenie byłego getta warszawskiego. Zarządzenie o włączeniu jego obszaru do gminnej ewidencji zabytków podpisała 1 października wiceprezydent miasta Renata Kaznowska.

„Głównym problemem było wyznaczenie potwierdzonych historycznie granic zabytku, których przebieg był dotychczas niejednoznaczny. Wobec braku zachowanych w terenie elementów umożliwiających identyfikację zasięgu getta, badacze zdecydowali się wyznaczyć granice na podstawie źródeł kartograficznych” – czytamy na stronie Urzędu m.st. Warszawy.

Intencją stołecznego konserwatora zabytków było zabezpieczenie „obszaru o największym potencjale archeologicznym, czyli terenów, gdzie prawdopodobieństwo natrafienia na zabytki archeologiczne, świadczące o losach mieszkańców getta, jest największe”.

„Ujęcie obszaru getta w gminnej ewidencji zabytków pozwoli objąć go prawną ochroną konserwatorską, na podstawie zapisów w przygotowywanych dla tego terenu miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Jednak już od tej chwili wszystkie wydawane decyzje o pozwoleniu na budowę będą musiały podlegać uzgodnieniu z konserwatorem”.

"Mam nadzieję, że to początek kompleksowej ochrony pozostałości po dawnej dzielnicy żydowskiej. Ochrony tych nielicznych, podziemnych zabytków będących w tej chwili najważniejszą pozostałością po mieście i kulturze żydowskiej, które zniknęły w 1943 r. " – napisał Michał Krasucki.

Getto warszawskie istniało od jesieni 1940 r. do powstania w getcie wiosną 1943 r. W szczytowym okresie w 1941 r. liczyło ok. 450 tys. mieszkańców na terenie blisko 4 kilometrów kwadratowych. Oznacza to, że na jeden kilometr kwadratowy jego powierzchni przypadało około 146 tys. ludzi, czyli 8 osób na jedną izbę (obecnie gęstość zaludnienia w Śródmieściu Warszawy to ok. 7 tys. osób/km², na Manhattanie w Nowym Jorku ok. 27 tys. osób/km²; zbliżoną do getta warszawskiego gęstość zaludnienia osiągają obecnie tylko niektóre dzielnice Dhaki, Mumbaju czy Kairu). Średni przydział żywności dla dorosłego mieszkańca getta w latach 1940-1942 wynosił ok. 300 kalorii dziennie. Od jesieni do 1940 do lipca 1942 r., najczęściej z zimna, głodu i chorób, w getcie zmarło ok. 92 tys. osób. W styczniu 1942 r. przebywało w nim ok. 35 tys. dzieci w wieku do 7 lat i mniej więcej 50 tys. w wieku 7-14 lat. Od lipca do września 1942 r. prawie 300 tys. Żydów Niemcy wywieźli do obozu zagłady w Treblince, a pozostałych 40-60 tys. osób wyłapali i wysłali do obozów lub rozstrzelali w dniach powstania w getcie.

Czytaj: „Drugie, podziemne getto”. Schrony, bunkry i kryjówki Żydów w okupowanej Warszawie

Zobacz też: Spacer w piekle. Zdjęcia Heinricha Jösta z getta warszawskiego