Szawuot, czyli Święto Żniw

Autor: Kaja Wieczorek
Szawuot upamiętnia nadanie Żydom Tory na górze Synaj. Zwane jest także Świętem Tygodni, a w Polsce żydowskimi Zielonymi Świątkami. Pierwsza nazwa nawiązuje do odstępu czasu, jaki dzieli Pesach i Szawuot – siedem tygodni. Święto obchodzi się pięćdziesiątego i pięćdziesiątego pierwszego dnia liczonego od drugiego wieczoru Pesach, czyli 6 i 7 dnia miesiąca siwan. W kalendarzu gregoriańskim na rok 2021 jego początek przypada wieczorem 16 maja.
szawuot_wycinanka_2.jpg

Wycinanka na Szawuot

 

Jest to jedno z trzech świąt pielgrzymich (szalosz regalim), wymienionych w Biblii obok Pesach i Sukot. W Pięcioksięgu powtórzono kilkakrotnie wskazówki dotyczące obchodów tego święta. Księga Powtórzonego Prawa ujmuje to tak: Odliczysz sobie siedem tygodni – zaczniesz liczyć siedem tygodni od początku zapuszczenia sierpa w zboże; I będziesz obchodził Święto Tygodni na cześć Pana, Boga twego, z dobrowolnymi szczodrymi darami, jakie dawać będziesz odpowiednio do tego, jak pobłogosławił ci Pan, Bóg twój (Księga Powtórzonego Prawa 16:9-10).

W czasach biblijnych na Szawuot rolnicy pielgrzymowali do Jerozolimy, aby w Świątyni złożyć ofiary z pierwszych danego roku żniw. W Biblii dzień ten nosi nazwę Święta Plonów i Święta Żniw, ale w nowożytnej interpretacji bardziej podkreśla się związek tego święta z przekazaniem Mojżeszowi na Synaju tablic z Dziesięciorgiem Przykazań, a w myśl tradycji − właściwie całej Tory, oraz z zawarciem przymierza między Bogiem a Żydami. 

Do tradycji tego święta należy całonocne nabożeństwo połączone ze studiowaniem Tory i dyskusjami teologicznymi. Wierni mają obowiązek wysłuchać na stojąco głośnego odczytania Dziesięciu Przykazań. Zwyczaj ten wywodzi się ze starej legendy, wedle której po zejściu z Synaju Mojżesz zastał Izraelitów pogrążonych w głębokim śnie i musiał ich budzić, aby wysłuchali Prawa danego im przez Boga. Dlatego też walka z sennością, całonocne modlitwy i gorące dyskusje są znakiem niezmiennej gotowości wiernych do przyjęcia Tory.

_en_cykl_szawuot_1_small.jpg
Mojżesz z tablicami Dziesięciorga przykazań. Rycina Gustave'a Doré, 1866 r. Wikipedia

Według ludowych wierzeń ludzie sprawiedliwi, głęboko wierzący i żyjący bez grzechu mogą w tę noc przez otwierające się na mgnienie oka niebiosa dojrzeć Raj i Boski Majestat. Jeżeli na widok tego cudu ktoś będzie jeszcze w stanie w tej krótkiej chwili wypowiedzieć na głos swoje najskrytsze życzenie, to może na pewno liczyć na jego spełnienie. Podczas nocnego nabożeństwa w synagodze odczytywana jest Księga Rut. Opowiada ona historię Noemi, która razem z mężem i dwoma synami osiadła w Moabie, dokąd jej rodzina uciekła przed głodem, jaki w tym czasie panował w Betlejem. Po kilku latach zmarł zarówno mąż Noemi, jak i jej synowie.

Noemi pozostała sama z dwiema synowymi, Orpą i Rut. Postanowiła wówczas wrócić do rodzinnego Betlejem. Wbrew radom Noemi Rut zdecydowała się towarzyszyć teściowej w jej powrocie do ojczyzny. Powiedziała jej: Nie nalegaj na mnie, abym cię opuściła i odeszła od ciebie; albowiem dokąd ty pójdziesz i ja pójdę; gdzie ty zamieszkasz i ja zamieszkam; lud twój – lud mój, a Bóg twój – Bóg mój. Gdzie ty umrzesz, tam i ja umrę i tam pochowana będę. Niech mi uczyni Pan cokolwiek zechce, a jednak tylko śmierć odłączy mnie od ciebie (Księga Rut 1:16-17). Po powrocie do Betlejem obie cierpiały biedę, żywiły się tylko ziarnem z kłosów pozostawionym przez żeńców na polu, które Rut skrzętnie zbierała z rżyska. Jej pracowitość i nieszczęście zwróciły uwagę właściciela majątku, zamożnego Boaza, który zakochał się w niej i pojął za żonę. Obed, syn Rut i Boaza, to dziadek przyszłego króla Dawida. Według tradycji, Dawid urodził się i umarł w święto Szawuot.

rut_boaz_1.jpg [298.65 KB]
Henri Frédéric Schopin; Rut i Boaz, fotografia obrazu.
Rut klęczy na ziemi, oderwana od pracy przez Boaza, kuzyna matki jej zmarłego męża,
który wkrótce poślubi ją według prawa lewiratu.
Zbiory ŻIH, kolekcja Berlinka, Centralna Biblioteka Judaistyczna

Wybór Księgi Rut jako tekstu odczytywanego w Szawuot nie jest przypadkowy. Jej akcja dzieje się w czasie żniw, a bohaterka tej opowieści z własnej woli przyjęła judaizm i zamieszkała w Izraelu, dlatego jej losy są tłumaczone jako aluzja do Żydów przyjmujących Przykazania na pustyni. Inną pamiątką po rolniczym charakterze Święta Plonów jest przystrajanie synagog zielenią – tatarakiem, zielonymi gałązkami i kwiatami. Mają one przywoływać obraz zazielenionych za sprawą cudu pustynnych i skalistych stoków Synaju w chwili nadania Tory. Zielenią mai się również domy i mieszkania, układa się w wazonach kolorowe bukiety, wyplata wieńce i girlandy z kwiatów i ziół, które wiesza się na ścianach dookoła okien i drzwi.

Na ziemiach Polski i Rosji istniał zwyczaj nalepiania na szyby okienne kunsztownych wycinanek z papieru, zwanych szewuosim lub szewuosł. Ich wycinaniem zajmowali się głównie mężczyźni, także sojferzy, czyli pisarze przepisujący zwoje Tory. Wycinanki te, o delikatnych, koronkowych wzorach, często zdobione były motywami świeczników, kwiatów, ptaków, gwiazd i postaciami symbolicznych zwierząt, szczególnie tych, które w tradycji żydowskiej są atrybutami Boga: lwami, gryfami i jeleniami. Warto dodać, że również polska ludowa wycinanka korzystała z wzorów szewuosim.

Szawuot ma również swoje tradycyjne potrawy. Tego dnia je się posiłki przygotowane wyłącznie z nabiału, mąki i owoców, wszelkiego rodzaju zupy mleczne i owocowe, pierogi lub kluski z serem, knedle z owocami, zapiekanki z masłem i serami, naleśniki, omlety, a na deser podaje się sernik i napoje mleczne z owocami.

Tradycja tłumaczy wstrzymywanie się od jedzenia mięsa w Szawuot tym, że z chwilą przyjęcia Tory i praw judaizmu Żydów zaczęły obowiązywać surowe przepisy dotyczące koszerności potraw. W związku z tym trzeba było najpierw przygotować mięso zdatne do spożycia zgodnie z religijnymi zasadami uboju i oczyszczania go, a do tego czasu żywiono się wyłącznie mlekiem i nabiałem.

 

Przeczytaj też: Lag ba-Omer, półświęto poprzedzające Szawuot

 

Tekst jest fragmentem publikacji Cykl życia. Święta i obrzędy Żydów polskich pod red. Pawła Fijałkowskiego wydanej przez Żydowski Instytut Historyczny.

Kaja Wieczorek