Wydarzenia

Dyskurs antysemicki jest stałym elementem debaty publicznej w Polsce, jednak podlega zmianom, w których odbija się dynamika debaty. Tak jak ona zmienia kierunki, cele i repertuar dopuszczonych do jej głównego nurtu aktorów społecznych, tak przeobrażeniem ulega będący jej częścią dyskurs antysemicki. Jego widoczność warunkują współzależne okresy wzmożenia i wyciszenia, a jego typy są swoistą odpowiedzią na walki symboliczne między różnymi grupami elit.

Niniejsze wystąpienie jest próbą krytycznego opisu miejsca dyskursu antysemickiego w debacie publicznej w Polsce w ostatnim ćwierćwieczu. Zaczynając od sporu o Sąsiadów Jana Tomasza Grossa i kolejnych powiązanych z nim dyskusji o polskim współudziale w Zagładzie, przechodząc przez polityczne i religijne instrumentalizacje antysemickich uprzedzeń i docierając do nowomedialnych normalizacji pseudoludowych typów stygmatyzacji Żydów, wpisuję problem antysemityzmu w jeden z osiowych wymiarów debaty publicznej po 1989 roku – tj. dynamiczną ciągłość. Odnosi się ona do jednoczesnej trwałości i plastyczności (czasem wywrotowości) toposów, struktur narracyjno-argumentacyjnych i retoryk opartych na stereotypach grupowych. Dyskurs antysemicki może być wytwarzany w dwóch modelach debaty publicznej, które nazywam wielką syntezą i małą analizą. Choć pierwsza polega na łączeniu fragmentów dyskursu z różnych porządków, a druga na oddzielaniu od siebie konfliktowych interpretacji bez względu na ich głębokie przyczyny – obie wiążą się z odrzuceniem perspektywy krytycznej.

Aktualnym kontekstem są wojna i ludobójstwo w Strefie Gazy. Te wydarzenia napędzają produkcję dyskursu antysemickiego będącego amalgamatem krytyki Izraela i fantazmatów podważających wiedzę o Zagładzie i jej następstwach. To zjawisko wpływa na społeczne rozumienie antysemityzmu oraz na publiczne sposoby dyskutowania o przeszłości polsko-żydowskiej.

***

Magdalena Nowicka-Franczak – socjolożka, badaczka dyskursu publicznego, krytyczka literacka. Pracuje w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Łódzkiego. Zajmuje się problematyką pamięci zbiorowej, władzy symbolicznej i dyskursu elit symbolicznych. Autorka monografii „Niechciana debata. Spór o książki Jana Tomasza Grossa” (2017). W Polskim Towarzystwie Socjologicznym przewodniczy Sekcji Badań Komunikacji Społecznej. Jest członkinią redakcji „Tygla Kultury” i „Studiów Socjologicznych”, kapituły Nagrody Literackiej im. Juliana Tuwima oraz Nagrody Translatorskiej im. Ireny Tuwim. O literaturze pisze dla „Tygodnika Powszechnego”, „Dwutygodnika” i „Pisma. Magazynu Opinii”.

***

Seminarium organizowane jest w ramach EHRI-PL i dofinansowane ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego na zadanie „Działania bieżące Polskiego Węzła Krajowego EHRI-PL – konsorcjum EHRI-ERIC realizowane przez Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma [ŻIH] na lata 2025– 2027 wraz z partnerami krajowymi”.