Aktualności

Urodził się 1 lipca 1886 roku w Kareliczach koło Nowogródka, kształcił pod kierunkiem ojca, Jakuba Beniamina Kacenelsona – literata, dyrektora chederów w Zgierzu i Łodzi. Odebrał tradycyjne wychowanie religijne, natomiast wiedzę świecką zdobywał jako samouk. W młodości przeniósł się wraz z rodziną do Warszawy, gdzie współpracował z pismami „Ha-Cefira”, „Ha-Dor” oraz z Jidisze Bibliotek. Po kilku latach wrócił do Łodzi, gdzie m.in. prowadził hebrajską szkołę powszechną, a w okresie międzywojennym założył świeckie I Gimnazjum Hebrajskie.

Jako pisarz zadebiutował w 1904 roku. Rozgłos przyniósł mu napisany prozą w języku hebrajskim poemat „Bi-g(e)wulot Lita” („W granicach Litwy”) z 1909 r. Potem opublikował jeszcze kilka tomów poetyckich w języku hebrajskim. Tworzył cieszące się popularnością pieśni, baśnie i utwory sceniczne dla dzieci i młodzieży. Interesował się teatrem hebrajskim, dla którego napisał wiele utworów, m.in. poemat sceniczny „Ha-Nawi” („Prorok”) w 1922 r. Od 1928 roku – wraz z Icchakiem Lewim – kierował Hebrajskim Studiem Dramatycznym „Habima” w Łodzi.

Jak zauważa Kassow, po ucieczce z łódzkiego getta do Warszawy w listopadzie 1939 roku Kacenelson przeszedł „głębokie przeobrażenie”. Przed wojną pisał poezje głównie po hebrajsku, w getcie natomiast przestawił się na jidysz. Stał się też mentorem i intelektualnym przewodnikiem ruchu młodzieżowego Dror. [1] Zaprzyjaźnił się w szczególności z Icchakiem „Antkiem” Cukiermanem, który uznał go za duchowego przewodnika. Pisał także do konspiracyjnych czasopism i wydawnictw. Oneg Szabat zdobyło kilka ważnych tekstów Kacenelsona prawdopodobnie dzięki Eliaszowi Gutkowskiemu. [2] Prócz wierszy, znalazł się wśród nich „Hiob” – poemat dramatyczny w trzech aktach, jeden z nielicznych utworów literackich opublikowanych w postaci książkowej w getcie warszawskim. Inne utwory Kacenelsona z tego okresu zostały zachowane w archiwum Dror i odzyskane po wojnie.

Agnieszka Żółkiewska oraz Marek Tuszewicki, redaktorzy 26. tomu pełnej edycji Archiwum Ringelbluma „Utwory literackie z getta warszawskiego”, zauważają we wstępie, że Icchak Kacenelson, uchodzący wcześniej za poetę optymistycznego, pod wpływem doświadczeń wojennych przybrał postawę bliską lamentującemu Jeremiaszowi. Znikł z pola widzenia jako autor tekstów dla dzieci i młodzieży, przestał być rozpoznawany jako poeta hebrajski, stając się pomnikowym wręcz wyrazicielem rozpaczy mordowanego narodu. [3]

Podczas tzw. wielkiej akcji likwidacyjnej trwającej od 22 lipca 1942 r. jego żona Chana i dwaj synowie: 14-letni Bencjon i 11-letni Beniamin zostali wywiezieni do obozu zagłady w Treblince. Jak pisze Kassow, zdruzgotanemu tą stratą poecie groził obłęd. Cały czas wyobrażał ich sobie w przedśmiertnych mękach przy wkraczaniu do komory gazowej. [5] Napisał wtedy poemat „Dzień mojego wielkiego nieszczęścia”, który zachował się dzięki grupie Oneg Szabat.

Dzień mojego wielkiego nieszczęścia

Dror „przygarnął” Kacenelsona i Cwiego, organizując im kryjówki i chroniąc. Po 18 stycznia 1943 r. ojciec z synem przedostali się na stronę aryjską i trafili na niedługo do tego samego bunkra, w którym miał później znaleźć schronienie Emanuel Ringelblum z rodziną. [6]

Jego ostatnie dzieło składa się z piętnastu pieśni, w których opisał historię zagłady getta warszawskiego i zawarł swój testament. Kacenelson ukrył je, wraz z dziennikiem, w butelce i zakopał w ziemi, koło pnia obozowej sosny. Zaprzyjaźniona z poetą więźniarka Miriam Novitch wydobyła je 12 września 1944 roku – w dniu wyzwolenia obozu w Vittel przez aliantów. Poemat został przetłumaczony na język polski w 1973 roku przez Jerzego Ficowskiego, który pisał: Trzeba wielkiej siły duchowej i poczucia misji jedynego świadka, którego słowo-pomnik ma przetrwać, aby móc się zdobyć w cieniu komory gazowej na taką „Pieśń”. [7]