Aktualności

Fot. Grzegorz Kwolek (ŻIH)

Prof. Anna Landau Czajka została uhonorowana Nagrodą im. Jana Karskiego i Poli Nireńskiej za 2022 rok, „w uznaniu jej wyjątkowych osiągnięć na polu historii relacji polsko-żydowskich, historii kobiet i historii społecznej dwudziestego wieku”. Nagroda została przyznana jednogłośnie przez kapitułę konkursu, w skład której weszli prof. Tadeusz Epstein, prof. Ewa Geller, Johnatan Brent, prof. Andrzej Żbikowski i Dyrektor ŻIH, Monika Krawczyk.

8 grudnia 2022 roku w Żydowskim Instytucie Historycznym im. Emanuela Ringelbluma odbyła się gala wręczenia nagrody Laureatce.

Fot. Grzegorz Kwolek (ŻIH)

Uroczystość rozpoczęła się przemową Dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego. Pani Monika Krawczyk powitała zebranych gości, wśród których były także laureatki Nagrody z poprzednich lat, dr Eleonora Bergman i prof. Joanna Nalewajko-Kulikov.

Dyrektor ŻIH przybliżyła zebranym historię nagrody: „to szczególne wyróżnienie, ufundowane przez kuriera wojennego Rządu RP na uchodźstwie Jana Karskiego dla uczczenia pamięci jego żony, tancerki Poli Nireńskiej – Żydówki, która przeżyła II wojnę światową. Nagrodę dla autorek i autorów prac poświęconych stosunkom polsko-żydowskim oraz dokumentujących wkład Żydów do kultury polskiej od 1993 roku przyznają wspólnie Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma oraz YIVO Institute for Jewish Research w Nowym Jorku”.

Następnie zebrani wysłuchali nagrania przemowy dr Jonathana Brenta, dyrektora wykonawczego YIVO Institute for Jewish Research w Nowego Jorku. Dr Brent podkreślił, że „bez kultury polskiej kultura żydowska nie byłaby tym, czym jest. Bez kultury żydowskiej kultura polska nie byłaby tym, czym jest. Żadna z nich nie jest czysta i żadna nie może samodzielnie istnieć. Pozostaje jednak faktem, że polska kultura rozwijała się w Polsce po 1945 roku, podczas gdy kultura żydowska została zgładzona. Jan Karski był głęboko przesiąknięty tą historyczną i tragiczną różnicą. Zdaje mi się, że ta nagroda uznaje i honoruje właśnie to – otwartość, wolność ducha i zdolność krytycznego myślenia człowieka, który ją ustanowił. I to właśnie w tym duchu YIVO ma teraz przyjemność, wraz z ŻIH-em, uznać Annę Landau-Czajkę za tegoroczną Laureatkę i pogratulować jej”.

Marian Turski, Wiceprzewodniczący Zarządu Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny w Polsce, nie mógł pojawić się na gali wręczenia nagrody prof. Annie Landau-Czajce. Dr hab. Joanna Lisek odczytała jednak przygotowaną przez niego laudację. Podkreślił w niej, że znał „dobrze fundatora, czyli Jana Karskiego. Widzę oczami wyobraźni, jak On – na wiadomość o tym, kto jest recypientem tegorocznej nagrody – mówi (ze swoistym Mu brzmieniem głosu): – Bardzo dobrze, że Nagroda przypadła takiej szlachetnej osobie”.

Następnie laudację wygłosiła prof. Joanna Nalewajko-Kulikov, przybliżając w niej dorobek Laureatki. „Czasy, w których żyjemy nie sprzyjają beztroskiej radości, sprzyjają raczej poczuciu, że znaleźliśmy się na progu ciemności – mówiła. – Jest jednak takie apokryficzne powiedzenie, przypisywane Marcinowi Lutrowi, że nawet, gdyby wiedział, że świat jutro przestanie istnieć, to dziś jeszcze zasadziłby drzewko jabłoni. Laureatka, w przerwach miedzy rozmaitymi obowiązkami zawodowymi i rodzinnymi, napisała sześć monografii, z których każda weszła do obiegu naukowego, stając się koniecznym punktem odniesienia dla następnych badaczy. Laureatka jest także jedną z niewielu znanych mi osób, a może nawet jest jedyną znaną mi osobą, która stale martwi się, że pracuje za mało i że powinna wreszcie napisać jakąś nową książkę. Tego, jak pracować, nawet gdy martwimy się bezustannie o przyszłość, powinniśmy się wszyscy uczyć od Anny Landau-Czajki”.

Po ceremonii wręczenia nagrody przemówienie wygłosiła także sama Laureatka, opowiadając o drodze, która doprowadziła ją do tego, że jej „głównym zainteresowaniem jest historia Żydów, a właściwie stosunków polsko-żydowskich. Długi czas myślałam nad odpowiedzią – mówiła prof. Anna Landau-Czajka – i doszłam do wniosku, że odpowiedzi należy szukać, przynajmniej częściowo, w marcu 1968 roku” – wtedy bowiem Laureatka dowiedziała się o tym, że jest Żydówką.

„To jest jedno wydarzenie, które przekonało mnie, że warto mówić i warto znać swoją przeszłość. Drugie wydarzenie jest trochę bardziej odległe w czasie. Wiele lat temu zaczęłam dorabiać w szkole jako nauczycielka, oczywiście historii. Przeczytałam program, podręcznik i zaczęłam mówić moim uczniom o Zagładzie. Zrozumiałam, że tak o Zagładzie uczyć się nie da. Młodzi ludzie byli kompletnie nieświadomi, że w Polsce żyli jacyś Żydzi. Może znali sam fakt, może znali nazwisko Berka Joselewicza i postać Jankiela, ale nie czuli absolutnie żadnego związku z żydowską mniejszością. To byli ludzie niewidzialni, których nie było, potem zostali wymordowani i sytuacja wróciła do punktu wyjścia – nadal ich nie było. Trudno w tej sytuacji odczuwać jakąkolwiek stratę, jakąkolwiek empatię. Dlatego też postanowiłam, że będę pisać o żywych Żydach, o tej społeczności, która istniała i która była na tej ziemi, tak jakby Zagłada nie miała nastąpić”.

Gratulujemy Laureatce tego niezwykłego wyróżnienia.

Jarosław Sellin, Sekretarz Stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, który nie mógł niestety być obecny podczas uroczystości, przesłał jednak Laureatce list z gratulacjami. Pełną treść listu można znaleźć w załączniku.

_____

Zobacz transmisję z wydarzenia na Facebooku.

_____

Prof. dr hab. Anna Landau-Czajka – socjolożka i historyczka, profesor Instytutu Historii PAN. Zajmuje się historią stosunków polsko-żydowskich, historią kobiet i historią społeczną XX wieku. Jest autorką książek: W jednym stali domu. Koncepcje rozwiązania kwestii żydowskiej w publicystyce polskiej lat 1933–1939 (1998), Co Alicja odkrywa po własnej stronie lustra. Życie codzienne, społeczeństwo, władza w podręcznikach dla dzieci najmłodszych 1785-2000 (2002), Syn będzie Lech... Asymilacja Żydów w Polsce międzywojennej (2006), Polska to nie oni: Polska i Polacy w polskojęzycznej prasie żydowskiej II Rzeczypospolitej (2015), Wielki „Mały Przegląd”. Społeczeństwo i życie codzienne w II Rzeczypospolitej w oczach korespondentów „Małego Przeglądu” (2018), Koty w społeczeństwie II Rzeczypospolitej (2020).

_____

Nagroda im. Jana Karskiego i Poli Nireńskiej jest przyznawana wspólnie przez Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma oraz YIVO Institute for Jewish Research w Nowym Jorku.