Aktualności

Rachel(a) Eiga Auerbach urodziła się 8 grudnia 1899 r. Łanowcach na Podolu w rodzinie tzw. wiejskich Żydów.

Na Podolu Rachela Auerbach ukończyła szkołę powszechną. Z powodu wojny — jak podała w życiorysie — studia gimnazjalne „odbyła prywatnie i z opóźnieniem”. Po przenosinach rodziny do Lwowa dostała się w 1920 roku do ostatniej klasy Prywatnego Żeńskiego Gimnazjum Realnego im. Adama Mickiewicza, gdzie rok później, 6 czerwca 1921 r., złożyła egzamin maturalny. W tym samym roku rozpoczęła studia na Uniwersytecie Jana Kazimierza w zakresie filozofii, psychologii i historii. Stała się również działaczką Towarzystwa Żydowskich Studentów UJK jako członkini jego władz.  W 1926 r. przerwała naukę, „nie zdoławszy z powodu zajęć zarobkowych zdać egzaminu końcowego”, uzyskawszy jednak absolutorium.

Jeszcze w czasie studiów Auerbach pracowała jako dziennikarka, publikując w prasie polsko-żydowskiej i jidyszowej. Tłumaczyła też z jidysz na polski, redagowała teksty.  W tym samym czasie działała w Towarzystwie Przyjaciół Żydowskiego Instytutu Naukowego (JIWO) we Lwowie, będąc do początku lat trzydziestych w jego władzach.

Na początku lat trzydziestych przeniosła się do Warszawy, jednego z najważniejszych ośrodków kultury jidysz, gdzie nie tylko działały podstawowe jej instytucje, ale przede wszystkim istniała kilkusettysięczna jidyszojęzyczna publiczność oraz łatwiej było zdobyć pracę.

Po wybuchu wojny Auerbach zrezygnowała z prób znalezienia miejsca w pociągu ewakuującym dziennikarzy i zdecydowała się zostać w Warszawie. Pod koniec września wezwał ją do siebie Ringelblum, który poinformował ją o decyzji, by „ratować kadry” i znaleźć zatrudnienie dla jak największej liczby inteligentów. Przypomniał również Auerbach, że nie każdy może wyjechać, i powierzył jej zadanie zorganizowania kuchni ludowej.

W połowie 1941 r. Auerbach została zwerbowana przez Ringelbluma do pracy w konspiracyjnym archiwum getta warszawskiego.

Po wyjściu na aryjską stronę, najpewniej 9 marca 1943 r., podjęła współpracę z żydowskim i polskim podziemiem jako współpracowniczka Żydowskiego Komitetu Narodowego, kontynuując również w konspiracji dokumentowanie Zagłady. Przez pewien czas Auerbach ukrywała się w ZOO na warszawskiej Pradze, dzięki pomocy Jana i Antoniny Żabińskich. Uczestniczyła w powstaniu warszawskim. Po jego klęsce została wysiedlona wraz z innymi mieszkańcami stolicy.

Po wojnie osiadła w Łodzi i rozpoczęła pracę jako dziennikarka. Czyniła też wszystko, by udało się odnaleźć znajdujące się pod ruinami getta konspiracyjne archiwum. Zabiegała o to na różnych publicznych zgromadzeniach, w prywatnych gabinetach i tekstach publicystycznych.

Wielu odnosiło się do jej żarliwego zaangażowania z dystansem, jeszcze nie rozumiejąc znaczenia dokumentacji zgromadzonej przez grupę „Oneg Szabat”.

W tym czasie Auerbach działała też m.in. w Związku Żydowskich Pisarzy, Dziennikarzy i Artystów, współpracowała z Centralną Żydowską Komisją Historyczną, której działalność postrzegała jako kontynuację dzieła Ringelbluma. Zbierała i opracowywała świadectwa ocalałych.

Na początku 1950 r. wyjechała do Izraela, gdzie w 1954 r. rozpoczęła pracę w Instytucie Jad Wa-Szem, w którym stworzyła dział świadectw. W 1961 r. zaangażowała się w przygotowanie jerozolimskiego procesu Adolfa Eichmanna. To ona i jej współpracownicy sporządzali listy świadków, dostarczali streszczenia i materiały.

Zmarła w maju 1976 r.

(Źródło: R. Auerbach, Dziennik i inne pisma z getta, opr. K. Szymaniak)