Aktualności

Szlomo ben Jaakowa Luria, zwany Maharszal (1510-1574) był w swoich czasach największym autorytetem rabinicznym w Rzeczpospolitej. Pochodził ze starej rodziny wormackiej wiernej tradycji aszkenazyjskiej, był kuzynem Mosze Isserlesa. Jego ojciec pełnił urząd rabina w Słucku, a on sam w Brześciu Litewskim, a potem również w innych gminach litewskich. W 1567 roku król Zygmunt II August powołał go na urząd przewodniczącego niedawno utworzonej lubelskiej jesziwy, zwalniając z obowiązku płacenia podatków i gwarantując mu niezależność od miejscowego rabina.

Luria wziął aktywny udział w trwającym ponad pięć stuleci sporze dotyczącym statusu i prawnych regulacji odnośnie żydostwa aszkenazyjskiego. Odrzucał niedawno powstałe i oparte na Talmudzie kodeksy halachiczne, m.in. Szulchan aruch Josefa Karo. „Rabi Karo wydał na własną rękę orzeczenia, niekiedy sprzeczne z dotychczasową tradycją i zwyczajami naszymi. Uczniowie jego ślepo wierzą w jego naukę nie zdając sobie sprawy z tego, że jest ona sprzeczna zarówno ze zdaniem wybitnych autorytetów jak i duchem tradycji.”

Za życia Lurii, wydano w Lublinie jedynie jego responsa. Żadnego z jego gotowych już komentarzy talmudycznych nie wydrukowano w pierwszej lubelskiej edycji Talmudu (1559-1577). Nie zrobiono tego także w drugim wydaniu (1617-1628 (39), pomimo zapowiedzi na kartach tytułowych. Komentarze talmudyczne Lurii zaczęły robić karierę dopiero dwa stulecia później. Jego krytycyzm wobec tekstu, który interpretował w szerszym kontekście, świetnie pasowały do ducha rodzącej się haskali, odrzucającej dosłowne i oderwane od kontekstu rozumienie Talmudu.

„O XVI-wiecznej stelii Lurii, która jest przedmiotem naszej uwagi, mamy wzmiankę u Bałabana: „Pomnik [...] stał trzysta lat, był jednak rozbity i zwietrzały i w roku 1876 musiano zastąpić go nowym. Odłamki starego nagrobka posłużyły za fundament nowego, a niektóre słowa wyryte na nim są do dziś czytelne”.

„Tu spoczywa mocarz nad mocarzami,

król nad wszystkimi mędrcami

wzniosły, Synaj i wyrywający

góry, światłość wielka, 

która oświeciła Izraela

na wszystkie pokolenia swoją księgą

„Morze Salomona” i innymi

objaśnieniami. Imię jego znane jest

na końcu świata we wszystkich

bramach. Krzewił Torę

i mnożył uczniów

na całym świecie. Sprawiedliwy i pobożny

we wszystkich czynach swoich wspaniałych.

Gaon, mistrz wielki,

nasz nauczyciel i mistrz, pan r. Szlomo, syn

naszego nauczyciela i mistrza, pana r. Jechiela Lurii

pamięci błogosławionej. Wezwany został do 

Niebiańskiej Akademii Wiary

i Prawa dnia 12 kislew

roku spadła korona

głów naszych i zgasła lampa

czysta. Niech będzie dusza jego zawiązana w woreczku żywych.”

Za Nagrobki z XVI wieku na starym cmentarzu żydowskim w Lublinie przy ulicy Siennej, [w:] Żydzi w Lublinie. Materiały do dziejów społeczności żydowskiej Lublina, t. II, red. Tadeusz Radzik, wyd. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 1998, współautor: Jan Paweł Woronczak.